ҚАРСЫЛАСУ ҚОЗҒАЛЫСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР

Отандастарымызға итальяндықтар  құрмет көрсетуде

Осы жылдың 9 мамырында Ұлы Жеңістің 65 жылдығы әлемдік деңгейде аталып өтіледі. Өйткені, бұл күн миллиондаған адамды құр­бан­дыққа ұшыратқан екінші дүниежүзілік со­ғыс­тың жеңіспен аяқталғанын паш еткен күн ретінде тарихта қалды. Сондықтан да жақында Еуропа елдері осынау мерекелік датаны мере­келеу жалпыеуропалық қана емес, жаһандық сипат алатындығын мәлімдеді. Сондай-ақ ба­тыр­лық пен ерлік, соғыстағы мейірімсіздік пен қа­сірет-қайғы шекараны да, ұлттық ерек­ше­ліктерді де таңдамайтынын атап көрсетті.

Италия өздерінің фашистік ұлтшылдардан азат болған күнін 25 сәуірде атап өтеді. Олар үшін бұл  күн соғыстың аяқталған және фа­шис­тік диктатура түпкілікті талқандалған күн ре­тінде ерекше бағаланады. Осыған байла­ныс­ты 2010 жылдың 25 сәуірінде Италияның сол­түс­тік-шығысындағы Триест қаласында Же­ңістің 65 жылдығына орай Қазақстан Респуб­ли­касының Италиядағы елшілігі Триест қаласының мэриясымен бірлесе отырып, 1943-1945 жылдары Гориция облысы мен Триест қа­ласын азат ету кезінде қаза тапқан 104 кеңестік әскерді еске түсіру мақсатында ескерткіш ашады.

Бұл 104 жауынгердің 36-сы қазақ. Ал ес­керт­кіштің ашылу салтанатына қазақстандық соғыс ар­дагерлері де қатысады. Соғыста қаза тап­қан жауын­герлерді мәңгі есте қалдыру идея­сын Триест қала­сының мэрі Роберто Дипьяцца мен осы өңірден сенаторлыққа сайланған Ми­лоша Будина бастаған итальяндық қоғамдастық қолдау көрсетіп, қаза тапқан жауынгерлердің  аты-жөндерін анықтауға елшілікке жан-жақты көмек көрсеткен болатын.

Ескерткішті тұрғызу тарихы тереңде жатыр. Ол Ұлы Отан соғысының ардагері, жазушы Қал­мұқан Исабайдың 2005 жылы Италиядағы Қазақстан елшілігіне Югославия халық-азаттық армиясы 9-корпусы 18-бригадасының “орыс ба­тальонында” соғысқан және Випава көпірін алу шайқасы кезінде қаза тапқан 10 қазақ жауын­герінің жерленген жерін іздестіру туралы өті­нішінен басталады. Кейін анықталғанындай, 1944 жылдың басында Югославия халық-азат­тық армиясы 9-корпусы 18-бригадасының құ­рамын­да фашистік концлагерьден қашып шы­ғып, партизандық қозғалысқа қатысқан жауын­герлерден батальон жасақталады. Осы бата­льон­ның командирі болып Қызыл армияның бұрынғы сержанты 23 жастағы қазақ Бейсен Райсов тағайындалады. Оның басшылығындағы батальон жауынгерлері жан алып, жан беріскен шайқастарда талай мәрте ерлік көрсетеді. Мұны жергілікті тұрғындар әлі күнге үлгі-өнеге тұтып келеді. Бұл кезінде жергілікті БАҚ-тарда да жазылған болатын.

Кеңес армиясы Берлинге шабуылды бас­та­ған 1945 жылдың сәуірінде Италияның сол­түс­тік аумағында да фашистік қарулы күштерге қар­сы бас көтерулер болды. Италияның сол­түстігіндегі және Словениядағы партизандық құрамалар азаттық жолындағы қозғалыстарға қолдау көрсету арқылы белсенділік танытты. Мысалы, Бейсен Райсов басқаратын 10 қазақ жауынгері Триест қа­ласына жақын Штаньел деревнясының маңын­дағы Випава өзені арқылы өтетін көпірді барлауға жіберілген еді. Барлаушылар күтпеген жерден фашистердің ротасына тап келіп, сол жерде қиян-кескі шайқас болады. Фашистердің ілгері жыл­жуына тосқауыл қойған олар сол жерде ерлікпен қаза табады. Бұл ерлік итальяндықтардың, оның ішінде болашақ ұрпақтың есінде мәңгі қалды.

Елшілік қызметкерлері ержүрек қазақ жауынгерлерінің аты-жөндерін, жерленген жер­лерін анықтау барысында ауқымды жұмыстар жүргізді. Архивтік деректерді жинастыра отырып Апениннің солтүстік-шығысын азат етуде “орыс батальонының” құрамында 104 кеңес жауынгерінің қаза тапқанын, оның 36-сы қазақ екенін анықтады. Ескерткіште сол 104 жауынгердің аты-жөндері латын және кириллица әріптерімен көрсетілген. Ескерткіш-монумент Триест қаласындағы орталық әскери зиратта орнатылады. Онда көрсетілген жауынгерлер Триест қаласын азат ету кезінде қаза тапқандар. Олардың көрсеткен ерліктері болашақ ұрпаққа үлгі-өнеге болмақ.

РИМ.

ҚҰЛПЫТАСТАҒЫ ЖАУЫНГЕРЛЕР ТІЗІМІ

1.             АГАЗЕДЕ РИЗА

                AGAZEDE RІZA

                20.08.1944

2.             АЗИЗОВ БАЙРАМ

                AZІZOV BAJRAM

                18.12.1943

3.             АЛЕКСЕЕВ Я. ДМИТРИЙ

                ALEKSEJEV J. DMІTRІJ

                30.04.1945

4.             АЛЕСКЕРОВ КЕРИМ

                ГУСЕИН – БАЛА

                ALESKEROV KERІM

                GUSEІN –BALA

                01.05.1945

5.             АЛТАЕВ АТАБЕРДИ

                ALTAJEV ATABERDІ

                11.10.1944

6.             АЛЬПАРОВ КЕНЖИБАЙ

                ALJPAROV KENŽІBAJ

                01.05.1945

7.             АМАНОВ ДАВЛЕД

                AMANOV DAVLED

                02.05.1945

8.             АНКИН С. АЛЕКСЕЙ

                ANKІN S. ALEKSEJ

                01.04.1945

9.             АНЧИКОВ Г. НИКОЛАЙ

                ANCІKOV G. NІKOLAJ

                02.05.1945

10.           АРСЕНТИН Г. ИВАН

                ARSENTІN G. ІVAN

                29.03.1945

11.           АРШАНОВ М.МИХАИЛ

                ARŠANOV M. MІAHAІL

                19.01.1944

12.           АСАНОВ АСКЕЗ

                ASANOV ASKEZ

                21.06.1944

13.           АТАБАЕВ ТАМИЗБАЙ

                ATABAJEV TAMІZBAJ

                14.07.1944

14.           БАБАЕВ АМАН

                BABAJEV AMAN

                14.05.1944

15.           БАГАРАМОВ ХАЙДАЗ

                BAGARAMOV HAJDAZ

                19.02.1944

16.           БАЙРАМОВ ШАМИЛЬ

                BAJRAMOV SAMІLJ

                14.03.1945

17.           БАЙШУГЕНОВ ДАНАБЕК

                BAJŠUENOV DANABEK

                01.05.1945

18.           БАЛИЕВ АЛИ

                BALІJEV ALІ

                27.11.1944

19.           БАРАНЮК М. ВАСИЛИЙ

                BARANJUK M. VASІLJ   

                10.1944

20.           БАХИТОВ ДЖАНИБЕК

                BAHІTOV DŽANІBEK

                30.04.1945

21.           БЕКТАСОВ САДУ

                BEKTASOV SADU

                25.01.1945

22.           БЕЛОВ П. НИКОЛАЙ

                BELOV P. NІKOLAJ

                22.03.1945

23.           БОРАМБАЕВ ШАЯХМЕТ

                BОRAMBAJEV ŠAJAHMET

                31.03.1945

24.           БУКУРОВ ТОИМБЕК

                BUKUROV TOІMBEK

                28.02.1945

25.           ВЕЛИЕВ С. АБДУЛЛА

                VELІJEV S. ABDULLA

                02.05.1945

26.           ВЕРКИН А. ТЕОДОР

                VERKІN A. TEODOR

                29.04.1945

27.           ВОРОШИЛОВ К. ЛЕОНИД

                VOROŠІLOV K. LEONІD

                02.04.1945

28.           ГАВРИКОВ К. АЛЕКСЕЙ

                GAVRІKOV K. ALEKSEJ

                19.02.1944

29.           ГРИГОРЯН М. АВЕТИК

                GRІGORJAN M. AVETІK

                01.05.1945

30.           ГУСЕВ АЛЕКСЕЙ

                GUSJEV ALEKSEJ

                25.05.1944

31.           ГУСЕЙНЗАДЕ ГАНИФА ОГЛИ

                GUSEJN ZADE GANІFA OGLІ

                02.11.1944

32.           ГУСЕЙНОВ ПЕРИДУМ

                GUSEJNOV PERІDUM

                21.06.1944

33.           ДАВИДОВ ЯКУБ

                DAVІDOV JAKUB

                21.06.1944

34.           ДАНИЛЕВСКИЙ Л. АНТОН

                DANІLEVSKІJ L. ANTON

                22.04.1945

35.           ДОНЧЕНКО Д. ИВАН

                DONCENKO D. ІVAN

                11.07.1944

36.           ЕЖОВ Г. АЛЕКСАНДР   

                EZŠOV G. ALEKSANDR

                02.05.1945

37.           ЖАКСИМБЕТОВ КАЖИАХМЕТ

                ŽAKSІMBETOV KAŽІAHMET

                21.06.1944

38.           ЕРЖАНОВ ТУЛЕШ

                ІRŽANOV TULEŠ

                02.04.1944

39.           ИСАКОВ В. СЕМЕН

                ІSAKOV V. SEMJON

                29.04.1945

40.           ИСАКОВ ОРОНБАЙ

                ІSAKOV ORONBAJ

                29.04.1944

41.           КАБАНТАРОВ Ю. ЛЕОНИД

                KABANTAROV J. LEONІD

                01.11.1943

42.           КАЗАНЦЕВ Н. АЛЕКСАНДР

                KAZANCEV N. ALEKSANDR

                05.12.1944

43.           КАСУМОВ К. МИХАИЛ

                KASUMOV K. MІHAІL

                27.01.1945

44.           КАУНБАЕВ КАЛИК

                KAUNBAJEV KALІK

                25.02.1945

45.           КОЖАХМЕТОВ ЖАКСЫЛЫК

                KOŽAHMETOV ŽAKSІLІK

                05.1945

46.           КОЗЛОВ И. ИГОРЬ

                KOZLOV І. ІGORІJ

                26.02.1945

47.           КОКОВ В. ВАСИЛИЙ

                KOKOV V. VASІLJ

                22.07.1944

48.           КРАВЧЕНКО С. АЛЕКСЕЙ

                KRAVCENKO S. ALEKSEJ

                25.12.194

49.           КУЛИЕВ МАЗАХИЗ

                KULІJEV MAZAHІZ

                02.10.1944

50.           КУЛЬАМИРОВ САБИТ- СЕРГЕЙ

                KULJAMІROV SABІT-SERGEJ

                19.02.1944

51.           КУЛЬНАЗАРОВ ДЖУМАНАЗАЗ

                KULJNAZAROV DŽUMANAZAZ

                02.04.1944

52.           КУРБАНОВ КАСЫМ

                KURBANOV KASІM

                26.04.1945

53.           КУТИГАДАМОВ РАХИМЖАН

                KUTІGADAMOV RAHІMŽAN

                09.02.1945

54.           МАЕВСКИЙ Н. ПАВЕЛ

                MAJEVSKІJ N. PAVEL

                21.06.1944

55.           МАЙДЖАХАНОВ САЙЛАУБЕК

                MAJDŽAHANOV SAJLAUBEK

                02.04.1944

56.           МАКАЖЕВ П. МИХАИЛ

                MAKAJEV P. MІHAІL

                23.01.1944

57.           МАКСИМОВ А. ДЖАМАЛЛАДДИН

                MAKSІMOV A. DŽAMALLADDІN

                29.04.194

58.           МАТВЕЕВ И. ПЕТР

                MATVEJEV І. PETR

                17.03.1945

59.           МАХМУТОВ ШАБАЙ

                MAHMUTOV ŠABAJ

                02.05.1945

60.           МАШОНКИН ГРЕГОРИЙ

                MAŠONKІN GREGORІJ

                31.03.1945

61.           МЕЛЬЧИКОВ И. ЕГОР

                MELJCІKOV І. EGOR

                01.05.1945

62.           МУЗАТОВ КАМБАР

                MUZATOV KAMBAR

                31.03.1945

63.           МИЗЗАДЖАНОВ МИЗЗАДЖАН

                MІZZADŽANOV MІZZADŽAN

                02.04.1944

64.           МУШКЕТОВ В. ВАСИЛИЙ

                MUŠKETOV V. VASІLJ

                24.03.1945

65.           МУШКЕТОВ Д. ВАСИЛИЙ

                MUŠKETOV D. VASІLJ

                21.01.1945

66.           НИКИТИН Г. АЛЕКСЕЙ

                NІKІTІN G. ALEKSEJ

                14.03.1945

67.           НИКИФОРОВ Н. НИКОЛАЙ

                NІKІFOROV N. NІKOLAJ

                22.03.1945

68.           ПАСТУХОВ Ф. ВАСИЛИЙ

                PASTUHOV F. VASІLІJ

                26.02.1945

69.           ПОПОВ М. ИВАН

                POPOV M. ІVAN

                25.12.1944

70.           ПОПРИДУХИН Е. ПЕТР

                POPRІDUHІN E. PETR

                26.04.1945

71.           ПРОЦЕНКО С. ВАСИЛИЙ

                PROCENKO S. VASІLJ

                19.02.1944

72.           ПУГАЧЕВ Е. ВЛАДИМИР

                PUGACOV E. VLADІMІR

                01.04.1945

73.           РАДИОНОВ Т. МИХАИЛ

                RADІONOV T. MІHAІL

                26.02.1945

74.           РАХИМБАЕВ ЮНУСБЕК

                RAHІMBAJEV JUNUSBEK

                27.05.1944

75.           РОСИНСКИЙ М. АЛЕКСАНДР

                ROSІNSKІJ M. ALEKSANDR

                01.05.1945

76.           САДИКБЕКОВ АБЛКАИМ

                SADІKBEKOV ABLKAІM

                01.05.1945

77.           САДИКОВ БЕНСЕНБАЙ

                SADІKOV BENSENBAJ

                29.04.1945

78.           САЛИМОВ МАХМЕТ

                SALІMOV MAHMET

                14.07.1944

79.           СЕРЕБРЯКОВ С. ТИМОФЕЙ

                SEREBRJAKOV S. TRІMOFEJ

                31.03.1945

80.           СЕРИКОВ ЕСКЕНДИР

                SERІKOV ESKENDІR

                05.1945